مقدمه
زردی نوزادان یکی از شایع‌ترین مشکلات روزهای اول تولد است و به دلیل افزایش سطح بیلی‌روبین در خون رخ می‌دهد. یکی از ایمن‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمان آن، استفاده از دستگاه زردی یا فتوتراپی است. این دستگاه با تاباندن نور مخصوص به بدن نوزاد، بیلی‌روبین را به شکل قابل دفع تبدیل می‌کند. در این مقاله با کارایی، نحوه عملکرد، انواع، مزایا و نکات ایمنی دستگاه فتوتراپی آشنا می‌شویم.
۱. دستگاه فتوتراپی چیست؟
دستگاه فتوتراپی یک تجهیز پزشکی است که از نور با طول‌موج خاص (معمولاً در بازه ۴۶۰ تا ۴۹۰ نانومتر) برای تجزیه بیلی‌روبین استفاده می‌کند. این روش از قدیمی‌ترین و در عین حال کارآمدترین درمان‌های زردی نوزادان به شمار می‌رود و در بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و حتی منزل زیر نظر پزشک استفاده می‌شود.
۲. مکانیزم عملکرد دستگاه زردی
چگونه نور زردی را درمان می‌کند؟
نور آبی یا سبز ساطع‌شده از دستگاه، بیلی‌روبین موجود در خون را به ترکیبات محلول در آب تبدیل می‌کند. این ترکیبات توسط کبد و کلیه دفع می‌شوند.
- مرحله ۱: نور از طریق پوست به گلبول‌های قرمز می‌رسد.
- مرحله ۲: ایزومرهای بیلی‌روبین تغییر شکل پیدا می‌کنند.
- مرحله ۳: بدن نوزاد آن را از طریق ادرار و مدفوع دفع می‌کند.
۳. انواع دستگاه فتوتراپی
انتخاب نوع دستگاه بستگی به شرایط نوزاد و محل درمان دارد.
الف) فتوتراپی ثابت (Conventional Phototherapy)
- دارای لامپ‌های فلورسنت آبی
- مناسب درمان بیمارستانی
- هزینه پایین‌تر
ب) فتوتراپی LED
- مصرف انرژی کمتر
- طول عمر لامپ بالا
- گرمای بسیار کم → راحتی بیشتر نوزاد
ج) فتوتراپی فیبر نوری (Fiberoptic Blanket)
- به صورت پتو یا زیرانداز
- قابل استفاده در منزل یا NICU
- آزادی حرکت بیشتر برای نوزاد
۴. مزایای دستگاه فتوتراپی
- غیرتهاجمی و بدون نیاز به دارو
- کاهش سریع سطح بیلی‌روبین
- قابلیت انجام هم‌زمان تغذیه و فتوتراپی (در مدل‌های فیبر نوری)
- کاهش احتمال بستری طولانی‌مدت
۵. کارایی کلیدی دستگاه‌های زردی
- درمان زردی فیزیولوژیک و برخی موارد پاتولوژیک
- جلوگیری از مشکلات جدی مانند کرنیکتروس (آسیب مغزی ناشی از بیلی‌روبین بالا)
- استفاده به‌عنوان درمان کمکی در کنار تعویض خون یا دارودرمانی
۶. نکات ایمنی در استفاده از دستگاه زردی
برای استفاده درست از فتوتراپی باید نکات زیر رعایت شود:
- محافظت از چشم نوزاد با چشم‌بند ضد نور
- کنترل دمای بدن نوزاد برای جلوگیری از افت یا افزایش بیش‌ازحد
- تعویض وضعیت بدن هر ۲–۳ ساعت برای تابش یکنواخت
- پایش مداوم سطح بیلی‌روبین توسط پزشک
۷. مدت زمان درمان با فتوتراپی
مدت درمان بسته به شدت زردی و پاسخ بدن نوزاد متفاوت است، ولی معمولاً بین ۱۲ تا ۷۲ ساعت متغیر است. در این مدت ممکن است نور به صورت مداوم یا با فواصل مشخص تابانده شود.
۸. نگهداری و تعمیرات دستگاه فتوتراپی
برای عملکرد بهینه:
- لامپ‌ها باید به موقع تعویض شوند (هر ۱۰۰۰–۲۰۰۰ ساعت کارکرد در مدل‌های فلورسنت)
- دستگاه باید مرتب تمیز و ضدعفونی شود
- در مدل‌های LED، بررسی سلامت چیپ‌های نوردهی اهمیت دارد
۹. فتوتراپی خانگی: مزایا و محدودیت‌ها
امروزه برخی مراکز امکان اجاره دستگاه زردی خانگی را فراهم کرده‌اند.
مزایا:
- عدم نیاز به بستری طولانی‌مدت
- کاهش هزینه‌های بیمارستانی
- راحتی والدین و نوزاد
محدودیت‌ها:
- نیاز به نظارت دقیق پزشک
- دستگاه باید دارای گواهینامه سلامت و کالیبراسیون معتبر باشد
۱۰. آینده دستگاه‌های زردی
با پیشرفت فناوری، دستگاه‌ها:
- مصرف برق کمتری خواهند داشت
- شدت نور و طول‌موج دقیق‌تر و قابل تنظیم می‌شود
- طراحی ارگونومیک و سازگارتر با بدن نوزاد پیدا می‌کنند
جمع‌بندی
دستگاه زردی یا فتوتراپی ابزاری ضروری در درمان بی‌خطر و مؤثر زردی نوزادان است. انتخاب نوع مناسب دستگاه، رعایت نکات ایمنی و استفاده تحت نظر پزشک، کلید موفقیت این روش درمانی به شمار می‌رود. با شناخت کارایی و ویژگی‌های این دستگاه، والدین و کادر درمان می‌توانند انتخابی آگاهانه و مطمئن انجام دهند.